Rơm rạ: một nguyên vật liệu đa dụng

     Rơm rạ, thân cành lá lúa, là phần thải ra sau khi được tuốt hạt. Phần rơm rạ này chiếm hơn một nửa trọng lượng các cây lương thực. Thành phần hóa học của rơm rạ tính theo 100 gam trọng lượng khô có: 60 g cellulose, 14 g lignin, 3,4 g đạm, 1,9 g chất béo. Nếu tính theo nguyên tố thì carbon 44%, hydro 5%, oxy 49%, nitơ 0,92%, chất vi lượng như phốt pho, lưu huỳnh, kali...

     Trước đây, người dân thường coi rơm rạ là phế phẩm nông nghiệp nên đem đốt bỏ hoặc bón ruộng sau vụ thu hoạch lúa. Hiện nay, khoa học nông nghiệp chỉ ra nhiều cách sử dụng rơm rạ có thể thực hiện đại trà nhiều nơi:

     1. Làm thức ăn cho gia súc, đặc biệt ở những nơi hoặc trong mùa thức ăn hiếm ít. Hiện nay, nhiều nông dân còn biết ủ rơm kỵ khí ngay trên đồng ruộng để có loại rơm chất lượng hơn cho gia súc.

      2. Trồng nấm rơm: hiện nay đã được canh tác rất phổ biến ở nhiều địa phương trên toàn quốc. Đây là một loại nông sản rất tốt, có giá trị kinh tế khá cao. GS Nguyễn Lân Dũng, một chuyên gia nông nghiệp, có ước tính ra rằng cứ 1 tấn rơm rạ đem đi trồng nấm sẽ thu được 780 kg nấm rơm tươi.

     3. Vùi rơm rạ vào đất: Đây là cách khá đơn giản, giúp đất trồng có thêm đạm và chất hữu cơ hơn. Theo GS Nguyễn Lân Dũng, rơm chứa hầu hết là chất hữu cơ, nếu vùi vào đất sẽ làm tăng độ phì nhiêu của đất.

      4. Sản xuất phân bón hữu cơ với các công đoạn sau: Cho chế phẩm vi sinh cùng với nước và phân NPK lên rơm, rạ; Phủ nilon và trát bùn kín. Sau 3 tuần rơm rạ mủn ra thành phân bón cho cây trồng. Dùng phân hữu cơ để bón lót, sẽ giảm được 30% lượng phân bón hóa học, và tăng năng suất cây trồng lên 7%.

      Tập đoàn Biogroup, Việt Nam đã sản xuất thành công chế phẩm sinh học Fito-Biomix RR để xử lý rơm rạ thành phân bón hữu cơ, và chuyển giao công nghệ cho một số địa phương như Hòa Bình, Hà Nội, Bắc Giang, Bắc Ninh, Thái Bình, Nam Ðịnh, Bạc Liêu...   Theo tính toán của Viện Công nghệ sinh học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, sử dụng một tấn phân bón hữu cơ từ rơm, rạ, người nông dân đã tiết kiệm được một lượng phân NPK tương đương gần 500.000 đồng, và tạo ra vòng tuần hoàn khép kín trong sản xuất lúa của nông dân, vừa giải quyết được tình trạng ô nhiễm môi trường vừa mang lại lợi ích kinh tế, tăng năng suất và cải tạo đất.

       5. Sản xuất than sinh khối: Theo TS Mai Văn Trịnh, Phó Viện trưởng Viện Môi trường nông nghiệp, Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam, rơm rạ được đưa vào lò và nung yếm khí với nhiệt độ 500- 600 độ C dưới áp suất lớn. Các-bon không bị cháy toàn bộ mà ở dạng giữa khoáng và hữu cơ, hơi tỏa ra từ các lò đốt chỉ là hơi nước. Sau một vài giờ, nguồn sinh khối này sẽ chuyển thành than và nông dân có thể dùng bón cho cây trồng. Than sinh học sẽ giúp làm chậm quá trình thoái hóa đất, chống bạc màu, giảm độ chua.

        6. Dùng để sản xuất ethanol. Ethanol là sản phẩm có nhiều ứng dụng trong đời sống và trong công nghiệp.

        7. Sản xuất giấy: Năm 2008, Vinatech cùng với tập đoàn Taise và Ohhara (Nhật Bản) ký kết hợp tác chuyển giao công nghệ sản xuất bột giấy phi gỗ. Dây chuyền này sẽ dùng rơm rạ, bã mía…để sản xuất bột giấy.

        8. Sản xuất vật liệu xây dựng: bê tông siêu nhẹ, đệm lót vận chuyển hàng hóa dễ vỡ, vận chuyển hoa quả, v.v…

        9. Sản xuất năng lượng, gồm nhiên liệu sinh khối rắn; nhiên liệu sinh học; than đóng bánh.v.v….

Đốt rơm rạ gây ô nhiễm môi trường

      Khi rơm rạ bị đốt cháy, thành phần C,H,O sẽ biến thành khí CO₂, CO và hơi nước; protein bị phân hủy và biến thành các khí NO₂, NO₃, SO₂… và tro sót lại chứa một ít P , K, Ca và Si… Theo PSG.TS Nguyễn Thị Ánh Tuyết, Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường, ĐH Bách Khoa Hà Nội, trong các quá trình đốt cháy hở như đun nấu bằng lò than tổ ong.., đốt sinh khối như phụ phẩm nông nghiệp, rơm rạ, giấy, gỗ…, đốt rác thải, sự cố cháy nhà, cháy rừng… là đốt ở nhiệt độ thấp nên cháy không hoàn toàn và sẽ phát sinh ra hàng loạt chất ô nhiễm, trong đó có bụi, CO ₂ , kim loại như chì, thủy ngân, kẽm, asen…Khói sinh ra từ quá trình đốt ngoài trời còn gây khói mù và ảnh hưởng đến tầm nhìn, đặc biệt trên các đoạn đường giao thông.

Hiện tượng đốt rơm rạ sau thu hoạch hoa màu ở các huyện ngoại thành Hà Nội diễn ra khá phổ biến

      Theo tính toán của GS Nguyễn Lân Dũng: “Trung bình một hecta lúa cho 10 - 12 tấn rơm rạ. Việc đốt lượng phế thải nông nghiệp khổng lồ này sẽ tạo ra một lượng lớn các khí CO, CO₂, NO₂, SO₂, H₂O, và hàng trăm hợp chất khác có hại cho sức khỏe con người, làm tăng lượng khí thải vào bầu khí quyển, gây ảnh hưởng không nhỏ đến lưới điện. Hơn nữa, khói rơm rạ thường có tính cay, làm chảy nước mắt, gây kích thích phản ứng ở họng, làm người ta ho, hắt hơi, lợm giọng, buồn nôn, thở khò khè, hoặc có cảm giác ngạt thở... Đặc biệt, vào những ngày trời ẩm hoặc đứng gió, khói rơm khuếch tán chậm trong không khí còn gây tác hại dài ngày”.

       Các nhà khoa học môi trường chỉ ra rằng con người tự gây ô nhiễm bụi không khí qua việc đốt than củi, nhiên liệu hóa thạch, bụi từ các công trình xây dựng, đường phố, đốt rác thải, hút thuốc….đặc biệt do đốt rơm rạ trên cánh đồng vào mùa canh tác. Và những hạt khói bụi nhỏ, bụi nano, từ đốt rơm rạ này có khả năng chui sâu vào ảnh hưởng đến cả nhân tế bào.

       Hiện nay, nhiều địa phương đã cơ khí hóa nông nghiệp sử dụng máy gặt đập liên hợp, qua đó rơm rạ sẽ được máy cắt nhỏ và rải trộn ngay trên ruộng đồng, sau một thời gian ngắn sẽ mục nát trở thành nguồn phân hữu cơ, hoặc sử dụng máy cuộn để thu hoạch rơm thành từng bó cuộn dễ dàng vận chuyển đến các nhà máy chế biến hay phân phối, tiêu thụ... Bằng việc sử dụng rơm rạ đúng mục đích như thế này, không chỉ giúp cải tạo đất, nâng cao hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp mà còn hạn chế ô nhiễm môi trường./.

Phòng TN-MT huyện Gia Lâm

Nguyenminh Nguyenminh Nguyenminh